Trump và Biden đều chung quan điểm về chủ nghĩa bảo hộ của Mỹ. Đó là một tương lai có phần khả thi nhưng cũng đầy rủi ro.
Tháng 7, ứng viên Joe Biden trình bày một chiến lược kinh tế để “xây dựng lại năng lực sản xuất trong nước”, khôi phục các chuỗi cung ứng địa phương từ chất bán dẫn đến dược phẩm. Tháng 9, ông bổ sung một khoản phạt thuế vào kế hoạch, nhằm vào các công ty chuyển việc sang quốc gia khác, cùng với ưu đãi thuế những doanh nghiệp trở về.
Các đề xuất của ông dường như giống với quan điểm của Tổng thống Donald Trump. “Có một mối quan tâm chung, mà việc Trump ứng cử khiến nhiều người phải suy nghĩ kỹ hơn. Đó là mức độ toàn cầu hóa đã để lại hậu quả đáng kể của những người thuộc nhiều cộng đồng khác nhau”, Jared Bernstein, cựu cố vấn kinh tế hàng đầu của ông Biden, người đang cố vấn không chính thức cho chiến dịch tranh cử của Trump, nhận định.
Quan điểm chung này của hai ứng viên có thể định hình lại nền kinh tế toàn cầu. Bất kể ai thắng trong tháng 11, chính sách kinh tế trong vài năm tới sẽ nhằm mục đích bảo vệ việc làm của người Mỹ khỏi hoạt động thuê ngoài do các nhà tuyển dụng tìm kiếm chi phí lao động thấp hơn và giành lại chỗ đứng trong những ngành mà Mỹ từng từ bỏ.
Công ty Scranton Lace bị đóng cửa tại Pennsylvania, nơi sinh ông Biden là biểu tượng cho sự suy giảm công việc ngành sản xuất ở Mỹ. Ảnh: NYT.
“Nếu lập luận rằng, chúng ta cần những công việc sản xuất được trả lương cao, vì chúng phù hợp với kỹ năng của nhiều người đang gặp khó, thì đó là cơ sở cho việc loại bỏ toàn cầu hóa”, Derek Scissors, Nhà kinh tế tại Viện Doanh nghiệp Mỹ nói. “Chúng ta sẽ phải có một số loại bỏ toàn cầu hóa để điều này diễn ra”, ông chia sẻ thêm.
Tùy thuộc vào cách chính quyền tiếp theo triển khai các công cụ của chính phủ để phục vụ mục tiêu này, Mỹ có thể thiết lập lại mạng lưới chuỗi cung ứng toàn cầu, vốn được các tập đoàn đa quốc gia thiết lập trong bốn thập kỷ qua. Một “thế giới phẳng” với các quốc gia ngày càng gắn bó chặt chẽ hơn với nhau thông qua thương mại và đầu tư, được các tổng thống từ Ronald Reagan đến Barack Obama theo đuổi, dường như là một mục tiêu lỗi thời.
Bài toán về thuế quan
Nếu ông Biden làm tổng thống, chính quyền của ông khó có khả năng tiếp tục áp đặt thuế quan lên đồng minh lẫn đối thủ như Trump, mà sẽ chọn hướng triển khai các công cụ bảo hộ theo cách có chiến lược và kỷ luật hơn. Các đề xuất chính sách cho thấy ông Biden sẽ bám sát mục tiêu khuyến khích, thúc đẩy các công ty Mỹ phát triển những ngành công nghiệp quan trọng và việc làm ở nước này.
“Biden không ủng hộ thương mại một cách mù quáng, nhưng cũng không muốn thu mình lại trước thế giới như Tổng thống Trump đã làm”, Ben Harris, Cố vấn kinh tế cấp cao của Biden nói.
Ông Trump đã áp thuế đối với hàng nhập khẩu từ các đối thủ và đồng minh, bắt đầu chiến tranh thương mại với Trung Quốc và chặn quyền tiếp cận của các công ty Trung Quốc với công nghệ Mỹ. Ông đã đàm phán lại Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ, cắt đứt hệ thống giải quyết tranh chấp của Tổ chức Thương mại Thế giới và rút Mỹ ra khỏi Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương.
Nhưng một cuộc khảo sát được công bố vào tháng 9 bởi Phòng Thương mại Mỹ tại Thượng Hải cho thấy, bất chấp chính quyền thúc đẩy các công ty Mỹ chuyển hướng đầu tư về quê nhà, chỉ 4% có kế hoạch như vậy, trong khi 79% không có ý định đó.
Hơn nữa, Mỹ cũng phải trả giá cho chiến tranh thương mại. Theo một báo cáo của Cục Dự trữ Liên bang – Fed, những mức thuế do Mỹ áp đặt và biện pháp trả đũa được thực hiện bởi các đối tác thương mại vi phạm đã làm mất đi hàng tỷ USD của nền kinh tế Mỹ. Moody’s Analytics cũng ước tính vào năm ngoái rằng, cuộc chiến thương mại với Trung Quốc khiến người Mỹ mất đi 300.000 việc làm.
Một nghiên cứu năm 2019 của các nhà kinh tế tại Fed, Đại học Princeton và Đại học Columbia cho thấy, thuế quan đã tạo thêm gánh nặng cho các hộ gia đình Mỹ, làm tăng chi phí nhập khẩu và hạn chế khả năng tiếp cận thị trường của các nhà xuất khẩu.
Thâm hụt hàng hóa của Mỹ từ 1995 đến nay. Đồ họa: NYT.
Dù trả giá như thế nhưng không có sự cải thiện trong chỉ số ưa thích của ông Trump về sự thống trị kinh tế, và cán cân thương mại. Hồi tháng 7, cán cân xuất và nhập khẩu hàng hóa – dịch vụ của Mỹ đã chìm xuống mức thâm hụt sâu nhất kể từ thời chính quyền George W. Bush. Riêng cán cân thương mại hàng hóa đã ghi nhận mức thâm hụt sâu nhất ít nhất là kể từ thời chính quyền Bush cha.
Khi chính quyền Trump áp thuế đối với thép và nhôm từ Canada, Liên minh các công ty sản xuất thép United Steelworkers phàn nàn rằng “sự hỗn loạn thường xuyên xung quanh các chính sách thương mại thiếu sót của chúng ta đang làm suy yếu khả năng xây dựng một lộ trình hợp lý và đảm bảo việc cải thiện sản xuất cũng như việc làm trong nước”.
“Tôi mong đợi một hình thức chủ nghĩa bảo hộ đúng đắn và có mục tiêu hơn”, Kimberly Clausing, Nhà kinh tế tại Đại học Reed, người đã đưa ra lời khuyên về chính sách thuế cho chiến dịch Biden, cho biết. Bà Clausing ủng hộ mức thuế tối thiểu được Biden đề xuất đối với lợi nhuận doanh nghiệp, nói rằng nó sẽ chống lại các ưu đãi được đưa ra trong cuộc cải cách thuế năm 2017 với các doanh nghiệp thuê ngoài sản xuất.
Nhưng dù chủ nghĩa bảo hộ của Mỹ có diễn ra theo chiều hướng nào, nó vẫn sẽ tập trung vào Trung Quốc. “Trump đã đánh thức chúng ta về vấn đề Trung Quốc”, Rob Atkinson, người đứng đầu Quỹ Đổi mới và Công nghệ Thông tin, một tổ chức tư vấn ngành công nghệ, thừa nhận. “Ông ấy nói rõ rằng chúng ta phải cứng rắn với Trung Quốc”, vị này nói thêm.
Đồng thời, mục tiêu chính sách của Mỹ đang ngày càng chuyển từ việc làm sang các cân nhắc về an ninh quốc gia rộng lớn hơn bao gồm ưu thế về công nghệ và bảo vệ sở hữu trí tuệ. “Đây là một cuộc thảo luận phức tạp hơn nhiều so với việc chúng ta nhập khẩu bao nhiêu và xuất khẩu bao nhiêu”, David Autor, Nhà kinh tế tại Viện Công nghệ Massachusetts, nhận định.
Các đảng viên Cộng hòa và Dân chủ đều có ý định ngăn Trung Quốc trở thành nhà cung cấp chi phối công nghệ truyền thông tiên tiến và đảm bảo vị thế của Mỹ trong phát triển công nghệ năng lượng mới, chất bán dẫn tiên tiến và dược phẩm. Điều này có thể làm chậm hơn quá trình toàn cầu hóa, khi các công ty xem xét lại chuỗi cung ứng mà họ dày công triển khai trong những thập kỷ sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc.
Các công ty Mỹ có thể không đổ xô về nhà do thuế quan của Trump, nhưng toàn cầu hóa đã chuyển sang cấp thấp hơn kể từ những năm 1990 và đầu những năm 2000, thời điểm các doanh nghiệp Mỹ đua sang Trung Quốc và các thị trường lao động giá rẻ khác.
Cuộc tái tổ chức sản xuất toàn cầu
Sản xuất ngày càng trở nên tự động hóa. Vì vậy, nỗ lực của các công ty đa quốc gia nhằm tìm kiếm nhân công giá rẻ đã không còn quan trọng bằng những cân nhắc khác, như lao động có tay nghề cao, gần gũi với thị trường tiêu thụ và đảm bảo rằng chuỗi cung ứng có thể chịu được những cú sốc như đại dịch, thiên tai hoặc thậm chí chiến tranh thương mại. Và những công ty này đang chú ý nhiều hơn đến những rủi ro liên quan đến mạng lưới toàn cầu phức tạp của họ.
Việc làm trong lĩnh vực sản xuất của Mỹ từ năm 1940 đến nay. Đồ họa: NYT
Vào tháng 8, Viện toàn cầu McKinsey đã đưa ra báo cáo cho rằng một cuộc tái tổ chức rộng lớn sản xuất toàn cầu có thể đang được tiến hành. Phần sản lượng chiếm 16% đến 26% thương mại toàn cầu, trị giá 2.900 tỷ USD đến 4.600 tỷ USD, có thể chuyển sang nơi khác trong vòng 5 năm tới, có lẽ gần hơn với thị trường quê nhà.
Động lực của sự thay đổi là sự sợ hãi: lo sợ về thiên tai, đại dịch hoặc chiến tranh thương mại có thể làm mất đi một số mắt xích quan trọng trong mạng lưới sản xuất. “Các chuỗi cung ứng toàn cầu được xây dựng trong 20 năm qua được hình thành bởi hiệu quả chi phí và tâm lý giao hàng đúng lúc”, Susan Lund, Đồng tác giả của báo cáo cho biết, “Bây giờ tâm lý đề phòng đã xuất hiện. Đó là sự khởi đầu của một chương khác”.
Mỹ có thể trở thành người chiến thắng trong quá trình này. Các chương trình “Buy America” và các ưu đãi khác có thể thu hút đầu tư trong nước vào các công nghệ mới. Nếu lao động có tay nghề cao trở nên quan trọng đối với ngành sản xuất hiện đại hơn là lao động giá rẻ, thì Mỹ có khả năng hưởng lợi. “Sự phân chia đã xảy ra từ 10 đến 20 năm trước. Lần này nó chỉ đảo ngược thôi”, bà Lund nhận định.
Nhưng cách tiếp cận mới của Mỹ đối với thế giới thực sự mang lại một số rủi ro, vì mối quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất, vốn thúc đẩy quá trình toàn cầu hóa trong nhiều thập kỷ, trở nên lạnh nhạt hơn. Sẽ rất khó để Mỹ tách khỏi Trung Quốc, nơi vẫn là thị trường khổng lồ cho các công ty Mỹ.
Tuy nhiên, mối quan hệ có thể trở nên tệ hơn. Ông Autor cho rằng chính trị mới về thương mại và đầu tư đang chia cắt thế giới thành một khối Trung Quốc và một khối phương Tây, do Mỹ dẫn đầu. “Đó sẽ là một thế giới lưỡng cực, chia đôi, với các tiêu chuẩn khác nhau và các quyền khác nhau.”, ông dự báo.
Theo Phiên An VNE (Nguồn: NYT)
